Siedziba ZOS i bursy

Podwaliny pod Centralny Związek Osadników Wojskowych [od 1929 roku – Związek Osadników] położono w momencie, gdy zarządzanie osadami wojskowymi przekazano w ręce „cywilne”.  W początkowym okresie zmiana ta była wyłącznie zmianą kosmetyczną, ponieważ zamiast dowódców kolumn mianowano kierowników grup osadniczych. Zimą 1921/1922 roku14 odbył się I Wielki Zjazd, na którym utworzono organizację, mającą swoim zasięgiem objąć kierownictwo całej akcji osadniczej (Bonkowicz-Sittauer, 1934, s. 527). Tak narodził się Centralny Związek Osadników Wojskowych z siedzibą w Warszawie, którego pierwszym przewodniczącym został Jerzy Bonkowicz-Sittauer. Bocian (1934, s. 276) podaje – za sprawozdaniem Związku za okres 1931–1933, że Związek liczył w tamtym okresie 17 tys. członków, z czego prawie 8 tys. osadników wojskowych i 9 tys. osadników cywilnych.

[Konrad Krystian Kuźma, Społeczne znaczenie osadnictwa wojskowego na ziemiach wschodnich II Rzeczpospolitej, Nowa Polityka Wschodnia, nr 1 (24), 2020]

Siedzibą Związku była Warszawa, a konkretnie – w drugiej połowie lat 30. XX w. – budynek przy ulicy Myśliwieckiej 8, gdzie dziś mieszą się wydziały Akademii Sztuk Pięknych. Gmach ten, projektu Kazimierza Tołłoczki, powstał w okresie 1925 – 1930 z przeznaczeniem na Internat niezamożnych słuchaczek seminarium nauczycielskiego, lecz z powodu zaległości w spłatach zaciągniętego na ten cel kredytu zlicytowano go. W 1936 roku budynek przekazano w zarząd ZOS-u, który prowadził tam bursę.